"Een beetje relatietherapie wordt het", zegt verkenner Wouter Koolmees over de gesprekken die hij komende dagen gaat voeren met partijleiders. De twee meest besproken coalitieopties bevatten namelijk partijen die ideologisch flink uit elkaar liggen: het progressieve D66 zal vermoedelijk samen moeten met het rechts-conservatieve JA21, of de rechtse VVD met GroenLinks-PvdA. Koolmees heeft bewezen dat hij het kan. In 2021 was hij al formateur van het kabinet-Rutte IV en in Rotterdam kreeg hij in 2022 partijen bij elkaar die elkaars tegenpolen zijn. Wat is zijn geheim? We spreken vier Rotterdamse wethouders, van wie er drie bij de formatie in die stad betrokken waren. Rechtdoorzee Koolmees is D66'er, maar ligt bij zowel linkse als rechtse partijen goed. In Rotterdam was het niet D66, maar het rechtse Leefbaar Rotterdam dat Koolmees opperde als informateur. "We zochten een informateur, en iemand zag Wouter Koolmees op de Coolsingel lopen", vertelt Leefbaar-wethouder Robert Simons. "Ik heb een afspraak met hem gemaakt. Kennismakingsgesprek. Het klikte gelijk en het is ook een echte Rotterdammer: gewoon rechtdoorzee, pragmaticus, slimme vent." Koolmees is een nuchtere man, beamen de andere wethouders. "Hij kon dingen relativeren, waardoor we veel sneller tot oplossingen kwamen", zegt Chantal Zeegers (D66). "Hij wist een klimaat te creëren waardoor we onze ideeën goed op tafel konden leggen. Hij is goed in staat bruggen te bouwen tussen mensen." Zelf noemt Koolmees zijn rol destijds bescheiden, maar zijn kwaliteiten waren hard nodig, vinden de wethouders. De onderlinge verschillen waren groot, zeker tussen het migratiekritische Leefbaar en DENK, dat veel islamitische stemmers vertegenwoordigt. "We hebben uiteenlopende idealen, maar Koolmees zocht naar de overeenkomsten in plaats van de verschillen uit te vergroten", zegt DENK-wethouder Faouzi Achbar. "Hij staat boven de partijen en gebruikt veel humor." Heikele thema's waren onder meer asielopvang en de rol van de auto in de stad, herinnert Zeegers. "Maar Koolmees wist de emotie eruit te halen en ons een spiegel voor te houden: als je ergens te ver in doorschiet, weet dan wel wat je doet." Simons: "Wat hij goed deed is gewoon luisteren, noteren, samenvatten en ons ook af en toe confronteren. 'Ja, jullie kunnen nog twee dagen met elkaar hierover doorpraten, maar jullie komen er niet uit'." Op sommige terreinen werden daarom bewust geen plannen gemaakt, zegt Simons. "We agree to disagree, hebben we bij bepaalde onderwerpen gezegd." Maar over de meeste thema's bereikten ze overeenstemming. Zeegers: "De politiek heeft soms de neiging om dingen moeilijker te maken dan nodig is. En als je problemen op een nuchtere manier bekijkt, los van ideologische discussies, kom je veel sneller tot oplossingen." Uiteindelijk leidde dat tot een coalitie "die de verscheidenheid van Rotterdam heel goed afdekt", zegt VVD-wethouder Versnel, die zelf niet bij de formatie betrokken was. "Daarmee doen we recht aan de Rotterdamse samenleving. En dat zou je landelijk natuurlijk ook het liefste zien." Simons: "Heel veel problemen ervaren DENK-stemmers en Leefbaar-stemmers en ook de VVD- en D66-stemmers op dezelfde manier." Dat overbruggen van verschillen wordt landelijk waarschijnlijk een grotere uitdaging. Bij nationale thema's speelt ideologie vaak een grotere rol dan bij lokale kwesties. Daarom zal er genoeg vertrouwen moeten zijn tussen de onderhandelaars, zegt Simons. Dat zat in Rotterdam wel goed. "Wij zijn ongeveer twee maanden bezig en er is niks uit de gesprekken gelekt. Dat is meestal een goed teken. Het belang van de stad was even belangrijker dan onze eigen politieke opvattingen." Achbar kan dat beamen. "Ondanks onze eigen uiteenlopende idealen, vonden we oplossingen die gedragen werden door iedereen." Versnel: "Partijen kwamen uit hun schuttersputjes. En daar hebben we eigenlijk nog steeds profijt van." Verschil verkenner en informateur Wouter Koolmees is oud-minister en momenteel president-directeur van de NS. Hij gaat als verkenner gesprekken voeren met alle zestien fractievoorzitters. Zijn inventarisatie moet volgende week dinsdag leiden tot een advies over de meest voor de hand liggende coalitie. Vervolgens gaat een informateur samen met die partijen proberen tot een coalitieakkoord te komen. De laatste fase wordt geleid door een formateur, die meestal ook premier wordt. In 2021 was Koolmees informateur samen met VVD'er Johan Remkes. Zij wisten VVD, CDA, D66 en ChristenUnie te bewegen hun samenwerking voort te zetten in kabinet-Rutte IV.